هر وقت کتاب تاثیرگذاری را میخوانم، تا مدتی ذهن و فکر و احساساتم تا حدودی توی فضا و حال و هوای آن کتاب چرخ میخورد و به هرچیز که می‌نگرم یا در موردش فکر میکنم، گویی تا مدتی، آغشته به رنگ‌های تم اون کتاب هست!

یکی از کتاب‌هایی که اخیرا خوندم و البته برای دومین  بار بود که خوندمش، کتاب «انسان در جستجوی معنا» است.

این بار، بیشتر از بار اول که دو سه سال پیش خوانده بودم روی من تاثیر گذاشت و بهتر توانستم بفهممش.

یکی از موضوعاتی که خیلی در این کتاب دوست داشتم، بحث مسئولیت و پذیرش مسئولیت و احساس مسئولیت در انسان هست.

که البته «ویکتور فرانکل» از دید «لوگوتراپی» و معناجویی و معنا خواهی به آن میپردازد.

من میخواهم قسمتهایی از این کتاب رو که به نظر من به طرز شگفت انگیزی در مورد پذیرش مسئولیت توسط انسان حرف میزند، اینجا برای شما هم بنویسم. و مجبور هستم عین جملات را در اینجا بیارم. اما دلم میخواهد بتوانیم بیشتر از آنکه روی مفهوم لوگوتراپی تمرکز کنیم، آن مفهوم را بگذاریم گوشه ی ذهنمان! و بیشتر تمرکزمان روی همین مفاهیم زیبای متن و همچنین موضوع مسئولیت و پذیرش مسئولیت متمرکز باشد.

در پایان هم دلم میخواهد گفتاری زیبا از «اوشو» را که بی ارتباط با این موضوع نیست، نقل کنم.  مسئولیت. این ویژگی انسانی که برای زندگی کردنِ یک زندگی موثر،  به نظرم بسیار زیبا و حائز اهمیت هست.

ویکتور فرانکل در این کتاب می‌گوید:

معنای زندگی

“[…] هر فرد، جوابگوی زندگیست و اوست و فقط او که می‌تواند به پرسش زندگی و درباره ی زندگی خود پاسخ دهد. این پاسخ را نیز باید با قبول مسئولیت و کار داد. پس لوگوتراپی اصل و مقصود وجود را در پذیرفتن این مسئولیت می‌بیند و در می‌یابد.

عصاره وجود

پذیرش مسئولیت بطور قاطع و الزام آوری در لوگوتراپی مستتر است. روش درمان آن بر این استوار است که «چنان زی که گویی بار دومیست که زندگی می‌کنی و در بار اول همان خطا را کرده ای که اینک در حال انجام آنی.» به نظر من شعار و گفته ای نمی‌تواند بهتر از این مسئولیت فرد را برانگیزد. زیرا او را وا میدارد نخست تصور کند زمان حال گذشته است و پس از آن بپذیرد که گذشته را هنوز می‌توان تغییر داد و اصلاح کرد. این طرز فکر، او را با محدودیت دنیا و قاطعیت آنچه وی از زندگی خود می‌سازد، روبرو میکند.

تلاش لوگوتراپی در اینست که بیمار را کاملا از وظیفه مسئولیت پذیری خود آگاه کند. ولی باید او را آزاد بگذارد که خود را در هر مورد، مسئول هر کس و هر چیزی که میخواهد بداند.[…]

این بعهده بیمار است که تصمیم بگیرد در برابر وظیفه ای که زندگی به عهده او گذاشته است، جوابگوی کیست؟ جوابگوی جامعه یا وجدان خود! […]

اگر می‌گوییم انسان، مخلوقی مسئولیت پذیر است و باید به معنای بالقوه زندگی خود را تحقق دهد، اینرا نیز باید بگوییم که این معنای حقیقی را باید در دنیا و در گرداگرد خود جُست، نه در درون خود و در دنیای روان. نباید روان را چون مدار بسته ای به حساب آورد.

به همین علت، هدف حقیقی وجود انسانی را نمیتوان در آنچه به تحقق نفس (self-actualization) معروف است جستجو کرد. وجود انسان، علی الاصول از خود فرا رواست (self-transcendent) و تحقق نفس را نمیتوان بمنزله هدفی قرار داد. چون اگر آن هدف شد، ممکن است هر چه انسان بیشتر به دنبالش رود، آن را کمتر دریابد. این تحقق وقتی انجام می‌گیرد که انسان خود را متعهد به انجام معنای زندگی خود کند. به عبارت دیگر، این تحقق نفس، محصول جانبی از خود فرا رویست.

دنیا را نه می‌توان به عنوان مظهری از خود نگریست و نه آن را وسیله ای برای تحقق نفس دانست، زیرا در هر دو صورت تصوری که از دنیا داریم بسیار کوچک می‌گردد.

با آنچه تا به حال گفته ایم نشان داده ایم که معنای حیات همیشه در تغییر است ولی هیچوقت از بین نمی‌رود. بنابر روش لوگوتراپی، این معنا را از سه راه می‌توان یافت:

۱- با انجام کاری شایسته

۲- با درک ارزش روح

۳- با پذیرش رنج

معنای عشق

عشق، تنها راهی است که با آن می‌توان ژرفنای وجود دیگری را دریافت. کسی نمی‌تواند از وجود و سرشت فردی دیگر کاملاً آگاه شود مگر آنکه عاشق او باشد. بوسیله این عمل روحانی عشق، فرد خواهد توانست صفات شخصی و الگوی رفتاری محبوب را به خوبی دریابد و حتی چیزی را که بالقوه در اوست و باید جان بگیرد را درک کند. وی محبوب را قادر خواهد کرد به امکانات تحقق دهد.

در لوگوتراپی, عشق پدیده زاد نیست. یعنی پدیده ای نیست که از پدیده اصلی زاییده شده باشد. عشق، پدیده ی به اصطلاح اعتلایافته ی غریزه ی جنسی نیست و خود مانند میل جنسی پدیده ای اصلی و ابتدایی است. میل جنسی معمولاً حالتی است از بیان عشق و وقتی حائز اهمیت و حتی مقدس و پاک است که مَرکبی برای عشق باشد. پس عشق اثر جانبی آن نیست، بلکه آن، راهی برای درک همان همدمی‌غائی است که عشق نام دارد.

سومین راه دریافت معنای زندگی در رنج است.

معنای رنج

وقتی انسان با وضعی غیرقابل اجتناب روبرو شد، وقتی با سرنوشتی مواجه گردید که نمی‌شد آنرا تغییری داد، فرصتی یافته است که بهترین ارزش خود را نشان دهد و عمیقترین معنای حیات یعنی معنای رنج را آشکار سازد. زیرا مهمتر و بالاتر از همه آنچه اهمیت دارد گرایشی است که ما در برابر رنج بر می‌گزینیم، طرز فکری که با آن رنج را می‌پذیریم. […]

حالا گفتاری از اوشو، که حس کردم میتواند از زاویه ی دیگری، با بحث پذیرش مسئولیت در نوشته‌های فرانکل، همخوانی داشته باشد، اینجا می‌نویسم:

“آیا فکر می‌کنی که مسئول نبودن، تو را آزاد می‌سازد؟

اگر خودت را مسئول کردار و پندار خودت احساس نکنی، آیا فکر می‌کنی که از پیامدهای آن‌ها آزاد هستی؟ نه. مطلقاً نه. این تو را یک برده می‌سازد. یک فرو انسان می‌سازد. [حس می‌کنم «فرو انسان»، می‌تواند نقطه ی مقابل «ابر انسان» (از نیچه) باشد…]

واژگانی چون تقدیر و سرنوشت را فراموش کن. مسئولیت را تماماً به عهده خود بگیر.

تقدیر و سرنوشت فقط بهانه هستند و نه چیز دیگر. تقدیری وجود ندارد. تو فقط سعی می‌کنی مسئولیت را روی چیزی خالی کنی که وجود ندارد. نمی‌تواند در برابر تو مقاومت کند. نمی‌تواند بگوید “لطفاً مسئولیت خودت را روی من نینداز!”

تقدیر، یک بازی است. مثلاً تو در عشق شکست می‌خوری. پذیرفتن اینکه “من شکست خورده ام” آزار دهنده است. تو نیاز به پمادی داری تا به قلب زخم خورده ات بمالی!

و «تقدیر» یک پماد زیباست که به فراوانی در دسترس است. نیازی نیست آن را خریداری کنی!

 

شاید دوست داشته باشین نگاهی هم به این نوشته‌ها بندازین

• کتابی برای خواندن، استراتژی تمرکز، و خودکارآمدی
• اشاره‌ای به یادداشت زیبای نشر گمان در کتاب پیاده‌روی ارلینگ کاگه
• تجربه‌های درونیِ ما از زبان یک نویسنده – اشاره به کتاب مشاهده و ادراکِ آلن دو باتن
• درخششی از نور یک کتاب – باز هم، رزم آور نور
• مصائب واقعی و خیالی – از شوپنهاور
• ۶ گام برای تسلط بر احساسات از نگاه آنتونی رابینز
• مروری بر ۷ عادت مردمان موثر (استیون کاوی)
• با خواندن کتاب، زندگی خود را تغییر دهیم – انسان در جستجوی معنا
• با خواندن کتاب، زندگی خود را تغییر دهیم (۳)
• با خواندن کتاب، زندگی خود را تغییر دهیم (۲)